Balta saz, bağlama ailesinin en karakteristik enstrümanlarından biri olup geniş teknesi, güçlü sesi ve tok tınısıyla dikkat çeker. Hem sahnede hem de solo performanslarda tercih edilen bu özel saz, geleneksel Türk müziğinden modern yorumlara kadar geniş bir kullanım alanına sahiptir. Usta işçilikle üretilmiş el yapımı balta saz modellerimiz, müzikal deneyiminizi bir üst seviyeye taşımak için özenle tasarlanmıştır.

Balta Sazı Nedir?

Balta sazı, dede sazı ya da ruzba olarak bilinen bağlama ailesi içerisinde bulunan bir müzik aletidir. Bir bağlama türü olan bu aletin teknesinin alt kısmında sivrilerek bir balta ağzı görünümü oluşur. Bundan dolayı balta sazı denilmektedir. Görüntüsü ile beraber farklı ses tınısına da sahiptir. Tarihte daha çok Malatya, Kahramanmaraş Arguvan, Elbistan, Pazarcık, Kayseri, Gaziantep, Sarız ve Sivas’ta kullanılmıştır. Özellikle Alevi topluluklarında oldukça yaygın kullanılır.

Hiçbir saz türü tek bir ağaçtan yapılmaz. Balta sazı içinde birçok farklı ağaç kullanılır. Sazın teknesi, sapı ve kapağı farklı ağaçlardan yapılır. Bu ağaçların türü üreticinin seçimine bağlı olarak değişebilir. Sazın farklı ağaçlardan yapılmış olması kalitesini etkilemez. Tek bir ağaçtan ya da tek bir türden yapılan sazların iyi olması gibi durum söz konusu değildir. 

Önemli olan bekletilmiş ağaçtan yapılmış sazların olmasıdır. Yaş ağaçtan yapılan sazlar tercih edilmemelidir. Bekletilmiş, kaliteli bir şekilde kurutulmuş ve tasarlanmış sazlar sizlere daha iyi bir ses kalitesi ve kullanım alanı yaratabilir. Aynı zamanda da sazların nem olmayan ortamlarda saklanması, kılıfla kullanılması ve kullanılmadığı zaman tellerinin gevşetilmesi oldukça önemlidir. Bu gibi etkenler sazların kullanım ömrünü belirler.

Sazlar tekne, sap, kapak, burgu ve tel gibi bölgelerden oluşur. Balta sazı tasarlanırken tekne ve sapı birbiri ile oratanlı tasarlanır. Sapları uzun ya da kısa olarak üretilebilir. Yeni başlayan kişiler sıklıkla kısa sap tercih etmektedir. Özellikle kısa sapın kolay tutulması ve notalara erişimin kolay olması yeni başlayanların daha kolay çalmasına yardımcı olur. Uzun saplı sazları bir süre saz çalma deneyimi edindikten sonra tercih edebilirsiniz. Ses olarak da kısa ve uzun saplı sazlar arasında fark bulunur. Ancak bunlar çok küçük farklardır. 

Balta Sazının Özellikleri

Gövdesi ardıç, köknar ya da karadut ağacından yapılır. Sap kısmı ise çam veya ardıç gibi ağaçlardan tasarlanır. Göğüs tahtası için ise sıklıkla çam ya da köknar ağacı tercih edilir. Tekne bölümü dörde bölünür özel keserlerle şekil verilerek oluşturulur. Balta sazı gomalak ile cilalanır. Ancak göğüs kısmına hiçbir şey sürülmez, kısa saplıdır ve 12 perdelidir. Sadece Tampere sesi verir. Sibemol2 gibi Türk halk müziğinde sıkça yer alan perdelere sahip değildir. 

İlk defa balta sazı alacak olan kişiler bazı püf noktalara dikkat etmelidir. Dede sazı alırken dikkat edebileceğiniz bazı püf noktalar ise şöyle sıralanabilir:

• Saz kafesinden bakarak saz teknesinin iç ve dış renklerini kontrol edin. Ağacın aynı ağaç olduğundan bu sayede emin olabilirsiniz.
• Teknenin ön kısmında tellerin yer aldığı alana kapak adı verilir. Kapakların deformesiz olması oldukça önemlidir. Bazen ağacın türünden dolayı budak olabilir. Kapak kalınlığını kontrol edip, eşit bir yapıya sahip olup olmadığına bakabilirsiniz. 
• Ses çıkış deliğinin boyutuna, şekline ve düzgünlüğüne dikkat edilmelidir.
• Kapak üzerinde tellerin geçtiği alana orta eşik denilir. Orta eşik kısmında yer alan tellerin arasının eşit mesafede uzak olması gerekir. 
• Sap üzerinde burguların altında bulunan ve telleri tutmaya yardımcı olan parçanın adı üst eşittir. Üst eşikten, alt eşiğe kadar olan kısımların ahşaba temas etmemesine dikkat edilmelidir. 

Balta Saz Nasıl Çalınır?

Balta sazı, bağlama ailesinde en eski sazlardan biridir. En farklı ses formuna sahip olan bu sazlar diğer ürünlere göre daha salık akort edilir. Salık akortu sayesinde çıkardığı ses arı kovanı sesine benzer. Yankılı ve hoş uğultulu bir ses yansıtır. Bu koma ses olarak da bilinir. Balta saz akorttu normal kısa saz bağlama akortu ile aynı yapılır. Normal kısa sap bağlamanın alt ve üst teli gibi akortu yapılır. Ancak çalma tekniği normal kısa sap bağlama ile aynı yapılmaz.

Kısa saplı bağlamaların 19, uzun saplı bağlamaların ise 23 perdesi vardır. Sibemol2 ve FA#3 perdeleri sökülür, balta sazı 12 perde haline getirilir ve ana sesler üzerinden çalınır. Saz üzerinde mızrap kullanmadan şelpe, pençe ve nesimi düzen tercih edilerek elle çalınabilir. 

Dede Sazı Kaç Telli?

Dede sazı sıklıkla dut ağacından yapılır. Kaliteli ağaçlardan imal edilen sazlar daha kaliteli sesler çıkarır ve daha uzun süre kullanılabilir. Özel oymaları bulunan bu ürünler, özellikle delikten sesin net çıkması için her bir kıvrımı özel olarak tasarlanır. Dayanıklılık ve estetiği ön planda tutarak tasarlanan bu müzik aletleri 23 perdelidir. 6 telli yapısıyla özellikle geniş ses yelpazesine ulaşmak isteyen müzik severlerin tercih edebileceği müzik aletleri arasında yer alır. 

Dede Sazı Kaç Perde?

Kısa saplı bağlamalar sıklıkla 19 ya da 23 perde olur. İsteğe göre bazı perdeler sökülerek 12 perde olarak çalınabilir. 23 perde olmasının yanı sıra bazı dede sazı modelleri altı telli bazıları ise üç telli olabilir. Ses aralığı isteğine göre farklı tel yapısına sahip aletler tercih edilebilir. 

Dede Saz Fiyatları

Balta sazı ya da dede sazı olarak bilinen bu sazlar bağlama ailesi içerisinde önemli bir yeri olan müzik aletlerinden biridir. Alt kısmının sivri olması, görünüş itibariyle bir balta ağzına benzemesi nedeniyle bu aletler genelde balta sazı adını almıştır. Sesi oldukça farklı olan bu enstrümanlar özellikle değişik tınıları ve ahenkleri ile ön plana çıkar. 

Ladin, kavak, gürgen veya dut gibi ağaçlardan yapılan bu ürünler kurutularak yapılır. Ağacın kalitesine göre ürün fiyatları da değişir. Özellikle ladin kapak dayanıklı enstrümanlar için tercih edilir. Çamgiller ailesinden üretilen müzik aletleri sağlam yapılarıyla ön plana çıkar. Sert ve dayanıklı odunlardan yapılan bu ürünlerin fiyatları ürünün kalitesi, ağacın türü ve tellerin yapısına göre değişiklik gösterebilir.